Cümlenin Anlamı YORUMLARI

Cümle anlamı ile anlamlarına göre cümleler karıştırılmamalıdır. Bunlar birbirinden çok farklı konulardır. Anlamlarına göre cümleler konusunda olumlu, olumsuz cümleler; soru, ünlem cümleleri vb. vardır.

Cümle anlamı, verilen bir cümlenin anlamını bulup ifade edebilmekle ilgilidir. Yani bir cümleyi aynı anlama gelecek şekilde biraz daha farklı olarak, birkaç değişik ya da yeni kelimeyle söyleyebilmek cümledeki anlamı bulmak demektir.

Cümle anlamında verilen bir cümlenin anlamca özdeşi, karşıtı veya yerine konulabilecek cümle sorulur. Bu konu için ata sözü ve deyimler de kullanılabilir.

Örnek

"Konuyu oldukça genel yönleriyle ele almışsınız." cümlesinin anlamca yerini tutabilecek uygun bir cümle:

Örnek

"Yazdıklarımda hep gerçeğe bağlı kalırım; çünkü ancak bu nitelikte bir yapıt yüzyıllar boyunca değerini koruyabilir." cümlesine anlam bakımından en yakın cümle:

Örnek

Kadınlar zayıftır, ama analar güçlüdür. = Analık kadına güç verir.

Verilen bir cümleyle ilgili soruyu cevaplamadan önce o cümlenin anlamını iyi kavramak gerekir. Bir anlamda cümlenin ana fikrini tespit etmek... Ancak bu arada kişisel duygu, düşünce ve bilgilerimizi göz ardı etmeliyiz.

Örnek

"Sanat, başını bağlatmadığı sürece baş üstünde taşınacaktır." cümlesinin konusu sanatın özgür olması gerektiğidir. Dolayısıyla bu cümlenin en uygun karşılığı şöyle olabilir:

Örnek

"Herkes insanlığı değiştirmeyi düşünür, ama hiç kimse önce kendini değiştirmeyi düşünmez." Tolstoy

Bu sözün iki yönü vardır:

1. Kişinin insanlığı değiştirmek istemesi

O hâlde bu sözü daha farklı şekillerde dile getirebiliriz:

Bu cümleden hareketle ve bu cümleyi destekleyen başka cümleler de kurabiliriz:

İnsanlığı beğenmeyenler önce kendilerini değiştirmelidirler; belki kendilerini değiştirdiklerinden insanlık da değişmiş olacaktır. v.b.

Cümle anlamı konusunda şu hususlar gözden uzak tutulmamalıdır.

beğenme, çaresizlik, değerlendirme, duygulara yer verme, duyguları karıştırmama, eşitlik, gözlem, ihtimal, kararsızlık, karşılaştırma, karşıtlık, korku, koşula bağlılık, nedenini belirtme, nesnellik, olabilirlik, olasılık, öneri, öznellik, sevinç, şaşırma, tahmin, takdir etme, tanımlama, telâş, uyarma, varsayım, yakınma, yorumlama, zorunluluk...

Aynı konuyu, aynı düşünceyi değişik kelimelerle ve söz dizimiyle anlatan cümlelerdir. Cümle hangi sözcüklerle ve nasıl kurulursa kurulsun, biz, verilen cümledeki düşünceyi aramalıyız. Bunun için o cümledeki anahtar sözcükleri doğru tespit etmek; ayrıca cümlede kullanılan edat ve bağlaçlara da dikkat etmek gerekir.

"Konuyu oldukça genel yönleriyle ele almışsınız." cümlesinin eş anlamlısı.

-Konuyu ayrıntılara girmeden işlemişsiniz.

"Eskiden çok vakti yoktu, onun için uzun yazılar yazardı, şimdi vakti bol; daha kısa ve güzel yazılar yazıyor."

-Kısa ve özlü yazmak için uzun zamana ihtiyaç vardır.

"Şiire yaşlı bir şair gibi başlamak, genç bir şair gibi onu sürdürmek gerekir."

-Şiir, deneyim ve coşkunun ürünüdür. (?)

"Kimi genç şairler, şiirin kendileriyle başladığını, kimi yaşlı şairler ise şiirin kendileriyle bittiğini sanırlar."

- Şairlerin genci de yaşlısı da şiirde güzelliğin ve başarının ölçüsünü kendi şiiriyle sınırlar.

Neden-sonuç cümleleri iki bölümden oluşur. Birinci bölüm neden (sebep), ikinci bölüm ise sonuç bildirir. Bu tür sorularda eylemin hangi nedenle maydana geldiği bizim için önemlidir. Daha çok "için, -den, -diğinden, ile" gibi edatlarla sağlanır.

Malzeme yetersizliğinden inşaat yarım kaldı.

Seni ziyaret edemedim, çünkü hastaydım.

Yağmurun yağmasıyla herkes içeri kaçıştı.

Yorgun olduğu için işi erken bıraktı.

Kazanamama korkusuyla gece gündüz çalışıyor.

Maddi imkansızlık yüzünden okuyamamış.

Fazla ışık gözlerime dokunduğundan perdeyi kapattım.

Büyükbaba öldü, sonra üzüntüsünden büyükanne öldü.

Müdür, yaşlı adama ters ters baktı. Adamcağız utancından büzüldükçe büzüldü.

Saha çamur olduğu için maç ertelenmiş.

Çocukların susuzluktan dudakları çatlamıştı

Şiddetli soğuklardan elleri ince ince yarılmıştı.

Eylemin hangi amaca bağlı olarak gerçekleştiği vurgulanır. Bu tür cümlelerde de "için, diye, üzere" gibi edatlardan yararlanılır.

Öfkesini yenmek için dışarı çıktı.

Yoksulluktan kurtulmak için şehre göç etmiş.

Kardeşi iyileşsin diye Allah'a dua ediyor.

Bildiklerini anlatmak üzere karakola başvurdu.

Bu sıkıntılara sınavı kazanalım diye katlanıyoruz.

Yabancı dil öğrenmek için kursa gidiyor.

Anlam bakımından birbirinin zıddı olan sözcüklerin kullanıldığı cümlelerdir. Bu tür cümlelerde konu genellikle aynı, fakat konuya bakış açısı farklıdır.

Adamın yüzündeki yumuşak ifade bizimle konuşurken birdenbire sertleşmişti.

Dışarısı günlük güneşlik, sımsıcak, halbuki burada paltolarımız bile bizi ısıtmaya yetmiyor.

Derin boğazlara girdiğinde coşup köpüren ırmaklar, düze inince miskinleşiyor.

Bazı cümlelerde temel yargının gerçekleşmesi bir şarta bağlanır. Buna göre birinci bölüm (yan yargı) koşul, ikinci bölüm ise o koşula bağlı olarak ortaya çıkan sonuçtur (temel yargı).

Türkçede koşul anlamı asıl olarak "-sE" şart ekiyle sağlanır. "ise", "-dİkçE", "mİ", "ama", "üzere", "yeter ki" ile de koşul anlamı sağlanır.

Lodos eserse hava temizlenir.

Ne demek istediğimi, bu kitabı okursan anlarsın.

Yardım edersen işimi çabuk bitiririm.

Babanı gördü mü olanları anlatır.

Sizin için izin alırım, ama erken döneceksiniz.

İki saat sonra dönmek üzere gidebilirsin.

İstediğin arabayı alırım, yeter ki sınavı kazan.

Okula gideceksin ama otobüsle.

Onu gördükçe seni hatırlıyorum.

Bazı cümlelerde aslında istek anlamı vardır, ama yine de ikinci yargının gerçekleşmesi birinciye bağlıdır:

İzin verse de görüşlerimizi açıklasak.

Kar yağmasa da otobüsle gitsek.

Bazen yukarıda belirtilen ekler olmadan da cümlenin kendisinden bu anlam çıkarılabilir:

Konuşma, patlatırım.

İki kavram, nesne, eser, kişi arasında yapılan kıyaslamaya karşılaştırma denir. Karşılaştırmada benzerlik, farklılık, üstünlük gibi değişik durumlar ifade edilir. Yani karşılaştırmanın hangi yönden yapıldığı ortaya konur. Bu durumda benzetme ve karşılaştırma edatları kullanılır.

Adnan yaşça Ahmet'ten büyük(tür).

Yeni şiirler eski şiirlere göre daha anlaşılır bir dille; ama daha anlaşılmaz imgelerle yazılmaktadır.

Sağlığım geçen haftaya göre daha iyi.

Televizyon da sinema kadar etkilidir.

Bu konuda senden daha bilgilisi yok.

Bu çalışmayla daha iyi bir puan alabilirdin.

Dinlemek de konuşmak kadar önemlidir.

Öğretmen, sınıfın en çok konuşanını öne oturttu.

Öykülerini de okudu; ama bunları şiirleri ve oyunları kadar beğenmedi.

İhtimal, olasılık ve tahmin, bazı verilere dayanarak gelecekteki bir şeyi, bir olayı kestirmek, onun olabilme ihtimalini göz önünde bulundurmaktır.

Bu tür cümleler, gerçekleşme şansı, ihtimali, tehlikesi olan bir durumu veya olayı ifade ederler.

Tahmin cümlelerinde olayların akışından hareketle sonuç görülmeye çalışılır. Kesinlik taşımayan, öznel yargılardır; cümleyi söyleyenin kendince ulaştığı bir sonuçtur.

Bu kış, şiddetli geçebilir. (bir ihtimal, belki)

Dün beni arayan Hakan olmalı. (büyük ihtimalle odur)

Adnan Bey'in yanındaki kardeşi olacak. (galiba)

Dün evde değildim, Fikret beni aramıştır. (aramış olmalı, büyük ihtimalle)

Ek-fiilin geniş zamanında kullanılan "-dir" eki fiillerden sonra kullanıldığında cümleye ihtimal, olasılık, tahmin veya kesinlik, kuvvetlendirme anlamları katar.

Bizin eller yeşillenmiştir. (tahmin)

Yurt dışına gidince bizleri unutmuştur. (tahmin, ihtimal)

Sınav iki basamak hâlinde uygulanacaktır. (kesinlik)

Bu eklerin dışında, "belki, galiba, sanırım,sanıyorum, zannederim, sanki, gibi" vb sözcüklerle ve "-ebil-" ekiyle de cümlelere olasılık anlamı katılabilir.

Yarın sizi ziyarete gelebiliriz.

Bu akşam geç kalabilirim.

Kim bilir belki yarın, belki yarından da yakın.

Sanıyorum o konu anlatılmadı.

Zannederim bu konuyla ilgileniyorsunuz.

Geç kaldık; sanırım o gitmiştir.

"-e-bil-" yeterlilik bildiren yardımcı fiil olarak olasılık değil gücü yeterlik bildirir:

Öyle deme, ben de ağır işlerde çalışabilirim.(çalışmaya gücüm yeter)

Cümle bir yargı birimidir. Bu anlamda kendi içinde bir çelişki taşımamalıdır. Sınavlarda bu konuyla ilgili sorular ya cümlenin kendi içinde tamamlanması ya da bir cümlenin en uygun başka bir cümleyle sürdürülmesi istenmektedir.

Kendi içinde tamamlanması gereken cümlelerde anlam bütünlüğü ve teknik yapı önemlidir.